Onlangs reageerde staatssecretaris Heijnen van IenW op het advies van de Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur (RLI) over het afbouwen van de wegwerpmaatschappij. Als BKN reageerden wij al eerder op dit RLI-rapport, dat constateert dat er meer inzet moet komen om tot een circulaire economie te kunnen komen.

De staatssecretaris benoemt in haar reactie dat ‘de wegwerpmaatschappij’ is ontstaan en in stand wordt gehouden door diverse aspecten van ons sociale en economische systeem die op elkaar inspelen, en dat een circulaire economie fundamenteel anders is dan ons huidige lineaire economische systeem. Ook ziet ze dat een circulaire economie een illusie blijft zolang het verkopen van zoveel mogelijk goederen voor een zo laag mogelijke prijs het belangrijkste verdienmodel is voor onze economie, en dat er transformaties nodig zijn. Al met al een rake analyse van de grootte van de opgave en een goed inzicht in wat er moet gebeuren.

Daarnaast steunt de staatsecretaris de drie lange termijn aanbevelingen in het rapport: (1) eerlijke prijzen voor producten, (2) minder belastingheffing op arbeid en meer belasting op primaire grondstoffen en (3) een maatschappij-brede anti-wegwerphouding.

Tot nu toe allemaal hoopvol, maar vanaf hier zakt de moed ons toch weer in de schoenen. Want om die lange termijn aanbevelingen waar te maken is natuurlijk NU al systeemveranderende actie nodig – en juist daarover wil mevrouw Heijnen weinig toezeggingen doen. Voor sommige korte termijn aanbevelingen wil de staatsecretaris zich wel inzetten, voornamelijk wanneer het ‘in EU-verband ergens voor pleiten’ betreft. Maar de echt potentieel systeemveranderende maatregelen blijven op de plank liggen.

Zo vindt Heijnen het ‘opstellen van een agenda om toe te werken naar eerlijke prijzen’ belangrijk, maar ook complex om daadwerkelijk uit te voeren. Over het afschaffen van het btw-tarief op reparatie (wat ze de Tweede Kamer eerder beloofde te gaan onderzoeken) is ze nu negatief, omdat het niet doelmatig zou zijn. Of het voorstel om reclames op wegwerpproducten te verbieden: de staatssecretaris erkent dat dit volgens een ander rapport essentieel is, maar stelt dat er nu niet voldoende juridische grondslag voor is en dat de maatregelen ‘wel proportioneel moeten zijn’.

Deze weifelende houding legt precies het probleem bloot van de (niet-) circulaire economie. Kennelijk worden we alleen enthousiast over makkelijk uit te voeren acties en langetermijnplannen. Als het aankomt op systeemveranderende maatregelen wordt het toch allemaal ‘te ingewikkeld’, schuiven we zaken op de lange baan en sturen we hoogstens aan op (weer) een onderzoek. Hoe gaan we op die manier ooit circulair worden?

In plaats van weifelen is juist meer ‘durfkracht’ nodig vanuit de overheid, samen met een grotere investering in de circulaire economie. Veel circulaire economie experts, waaronder BKN, hebben dit ook aangegeven in de ‘Agenda Circulair Nederland’. Daarnaast is al vaak gezegd dat de transitie naar een circulaire economie nog ingewikkelder is dan de energietransitie, terwijl er maar een fractie van het geld naartoe gaat.

De staatsecretaris laat hier weer zien dat de overheid niet durft door te pakken en geen keuzes durft te maken. Alles wordt doorgeschoven naar het volgende kabinet. Maar of dat zal durven doorpakken?