Hergebruik en consuminderen staan centraal in de recente aanbevelingen van de Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur (RLI) uit hun rapport over de wegwerpmaatschappij en de negatieve impact ervan op onze samenleving. Spullen hebben over het algemeen de grootste klimaatimpact voor de gemiddelde Nederlander en juist daarom is dit advies van de raad van de leefomgeving zo belangrijk.

Het rapport, waarvoor BKN als expert ook input heeft gegeven, weerspiegelt de punten waar we bij BKN ons al langer hard voor maken. Het wijst op het tekortschieten van de vrijwillige maatregelen en benadrukt dat er meer dwang en drang nodig is om tot een echte circulaire economie te komen. Een duidelijke boodschap die we ook al in het ICER rapport van dit jaar terugzagen (waar BKN op reageerde).

Een opvallend element in het advies is de kritiek op het huidige economische model: “Het overheidsstreven naar een duurzame en circulaire economie blijft een illusie zolang het verkopen van zoveel mogelijk goederen voor een zo laag mogelijke prijs het belangrijkste verdienmodel is in onze economie”. Er zou volgens het rapport meer aandacht en beleid moeten zijn voor de afbouw van niet duurzame economische praktijken en het tegengaan van de wegwerptrend in de maatschappij. Daarbij helpt het niet dat ook overheidsfinanciën indirect baat hebben bij een wegwerpmaatschappij, want meer aankopen leiden tot meer belastinginkomsten.

Advies voor de korte en middellange termijn

Op korte termijn moeten tweedehands artikelen gangbaarder worden, vooral ook in fysieke winkels. Om dat te bereiken, is het nodig dat tweedehands winkels op centrale locaties vestigen en niet aan de rand van een dorp of stad, zoals nu vaak het geval is. Kringlooporganisaties worden daarin belemmerd door hoge huurprijzen. De RLI ziet een faciliterende rol van de overheid als oplossing, door het inzetten op vestigingsbeleid of bemiddeling bij het aangaan van exploitatieovereenkomsten met projectontwikkelaars. Daarnaast zou op korte termijn de afschaffing van het btw-tarief op reparaties een belangrijke stap in de goede richting zijn.

Op de middellange termijn adviseert de Raad dat belasting op arbeid naar belasting op gebruik van grondstoffen moet verschuiven én dat er eerlijke prijzen van producten nodig zijn die de werkelijke kosten weerspiegelen. Ook willen ze inzet op een maatschappij-brede anti-wegwerpattitude. Hiervoor worden inmiddels al voorbereidingen getroffen. Onder andere door te onderzoeken of het mogelijk is om reclames voor wegwerpproducten met schadelijke effecten te beperken en hoe haalbaar een ander fiscaal stelsel is.

Brede welvaart en sociale economie ontbreken

Helaas mist, zoals in veel circulaire rapportages, de link tussen circulair beleid en de sociale economie. Het is een groot gemis dat zogenaamde brede welvaart niet wordt meegenomen in dit rapport. Arbeidsomstandigheden in het buitenland worden wel benoemd, maar de sociale economie in Nederland blijft buiten beschouwing en maakt daardoor ook geen deel uit van de oplossing. Terwijl de sociale economie juist een fundamenteel deel daarvan uitmaakt.

De haalbaarheid van een landelijk dekkend netwerk van circulaire ambachtscentra zou volgens de RLI onzeker zijn, grotendeels vanwege het mogelijke gebrek aan geschoolde krachten. Dit is kenmerkend voor een plan waarin de link met de sociale economie ontbreekt. Het klopt dat er veel mensen nodig zijn voor de omschakeling naar een circulaire economie, maar er staan ook nog veel mensen aan de zijlijn van de arbeidsmarkt die juist deze banen goed kunnen oppakken. Wij zien dit in de praktijk bij onze leden, die zich allemaal actief inzetten om zoveel mogelijk mensen aan het werk te helpen met toekomstbestendige en belangrijke vaardigheden binnen een circulaire economie.

Desondanks zien we het belang van dit rapport en we hopen dat de aanbevelingen worden meegenomen tijdens het vormen van nieuw beleid. Daarnaast hopen we dat de RLI in een volgende rapport ook de sociale economie erkend als belangrijke schakel in de omschakeling naar een circulaire economie. Dat zou het advies écht rond maken.